پوکی استخوان چیست؟

تیترپلاس | پوکی استخوان به معنای “استخوان متخلخل” است. با مشاهده زیر میکروسکوپ، استخوان سالم شبیه لانه زنبوری است. هنگامی‌ که پوکی استخوان رخ می‌دهد، سوراخ‌ها و فضاهای لانه زنبوری بسیار بزرگتر از استخوان سالم است. در پوکی استخوان، استخوان‌ها تراکم یا جرم خود را از دست داده‌اند و دارای ساختار بافتی غیر طبیعی هستند. در نتیجه این کاهش تراکم، استخوان‌ها ضعیف شده و احتمال شکستگی آن‌ها بیشتر می‌شود. اگر بالای ۵۰ سال هستید و دچار شکستگی استخوان شده‌اید، از پزشک خود در مورد آزمایش تراکم استخوان سوال کنید. در این مقاله با هم خواهیم دید که پوکی استخوان چیست، چه علائمی دارد و راه‌های درمان آن کدام است.

بیشتر بخوانید: خوردن حلیم برای این افراد ممنوع است

پوکی استخوان چیست؟

استخوان بافت زنده‌ای است که دائماً در حال شکستن و جایگزینی است. پوکی استخوان زمانی اتفاق می‌افتد که ایجاد استخوان جدید با از بین رفتن استخوان قدیمی هماهنگ نباشد. این عارضه باعث ضعیف و شکننده شدن استخوان‌ها می‌شود؛ به قدری شکننده که زمین خوردن یا حتی فشارهای خفیف مانند خم شدن یا سرفه می‌تواند باعث شکستگی شود. شکستگی‌های مرتبط به پوکی استخوان بیشتر در لگن، مچ دست یا ستون فقرات رخ می‌دهد.

پوکی استخوان مردان و زنان را از هر نژادی درگیر می‌کند. اما زنان سفیدپوست و آسیایی، به ویژه زنان مسن‌تر که یائسه شده‌اند، در معرض خطر بالاتری قرار دارند. داروها، رژیم غذایی سالم، ورزش‌های مقاومتی و کنترل وزن می‌توانند به جلوگیری از تحلیل استخوان یا تقویت استخوان‌های ضعیف کمک کنند.

علائم پوکی استخوان

معمولاً هیچ علامتی در مراحل اولیه از دست دادن استخوان وجود ندارد. اما هنگامی که استخوان‌های شما در اثر پوکی استخوان ضعیف شوند، ممکن است علائم و نشانه‌هایی داشته باشید که عبارتند از:

1. کمردرد، ناشی از شکستگی یا فروپاشی استخوان در ستون فقرات
2. از دست دادن قد در طول زمان
3. حالت خمیده یا گوژپشتی
4. استخوانی که خیلی راحت‌تر از حد انتظار می شکند

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر یائسگی زودرس را پشت سر می‌گذارید یا به مدت طولانی کورتیکواستروئید یا همان داروهای کورتونی مصرف ‌کرده‌اید، یا اگر یکی از والدین شما شکستگی لگن داشتند، بهتر است با یک متخصص در مورد پوکی استخوان صحبت کنید.

علل ایجاد پوکی استخوان

استخوان‌های شما در حالت نوسازی دائمی‌ هستند؛ استخوان‌های قدیمی تجزیه شده و استخوان جدید ساخته می‌شود. وقتی جوان هستید، بدن شما سریع‌تر از اینکه استخوان قدیمی ‌را تجزیه کند، استخوان جدید می‌سازد و توده استخوانی شما افزایش می‌یابد. پس از اوایل دهه ۲۰، این روند کند می‌شود و اکثر افراد در سن ۳۰ سالگی به اوج توده استخوانی خود می‌رسند. با افزایش سن، توده استخوانی سریع‌تر از آنچه که ایجاد می‌شود از بین می‌رود.

میزان احتمال ابتلا به پوکی استخوان تا حدی به میزان توده استخوانی شما در جوانی بستگی دارد. حداکثر توده استخوانی تا حدی ارثی است و بر اساس نژاد ‌نیز متفاوت است. هر چه اوج توده استخوانی شما بیشتر باشد، استخوان بیشتری در بانک دارید و با افزایش سن احتمال ابتلا به پوکی استخوان کمتر می‌شود.

عوامل خطر ایجاد پوکی استخوان

تعدادی از ریسک فاکتورهایی که می‌توانند احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند سن، نژاد، انتخاب‌های سبک زندگی و شرایط پزشکی فرد هستند. اما برخی از عوامل خطر پوکی استخوان خارج از کنترل شما هستند، از جمله:

۱.     خطرات غیرقابل تغییر

• جنسیت؛ زنان بسیار بیشتر از مردان در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.
• سن؛ هر چه سن شما بالاتر می‌رود، خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می‌شود.
• نژاد؛ اگر سفیدپوست یا آسیایی تبار هستید، در معرض خطر بیشتری برای پوکی استخوان هستید.
• سابقه خانوادگی؛ داشتن یک والد یا خواهر یا برادر مبتلا به پوکی استخوان شما را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهد، به خصوص اگر مادر یا پدرتان دچار شکستگی لگن شده باشد.
• اندازه جثه بدن؛ مردان و زنانی که فریم‌های بدن کوچکی دارند بیشتر در معرض خطر هستند زیرا ممکن است با افزایش سن توده استخوانی کمتری داشته باشند.

۲.     سطوح هورمونی

پوکی استخوان در افرادی که هورمون‌های خاصی در بدنشان خیلی زیاد یا خیلی کم است، شایع‌تر است. به عنوان مثال:

• هورمون‌های جنسی؛ کاهش سطح هورمون‌های جنسی باعث ضعیف شدن استخوان می‌شود. کاهش سطح استروژن در زنان در دوران یائسگی یکی از قوی‌ترین عوامل خطر برای ابتلا به پوکی استخوان است. درمان‌های سرطان پروستات که سطح تستوسترون را در مردان کاهش می‌دهند و درمان‌های سرطان سینه که سطح استروژن را در زنان کم می‌کنند، باعث تسریع از دست دادن استخوان می‌شوند.
• مشکلات تیروئید؛ اگر تیروئید شما بیش از حد فعال باشد یا اگر برای درمان کم کاری تیروئید بیش از حد داروی هورمون تیروئید مصرف کنید، ممکن است باعث تحلیل استخوان شود.
• غدد دیگر؛ پوکی استخوان همچنین با فعالیت بیش از حد پاراتیروئید و غدد فوق کلیوی نیز مرتبط است.

۳.     عوامل غذایی

پوکی استخوان در افرادی که دارای موارد زیر هستند بیشتر رخ می‌دهد:

• مصرف کم کلسیم؛ کمبود کلسیم در ایجاد پوکی استخوان نقش اساسی دارد. مصرف کم کلسیم به کاهش تراکم استخوان، از دست دادن زودهنگام استخوان و افزایش خطر شکستگی کمک می‌کند.
• اختلالات اشتها؛ محدودیت شدید دریافت غذا و کمبود وزن باعث ضعیف شدن استخوان در مردان و زنان می‌شود.
• جراحی دستگاه گوارش؛ جراحی برای کاهش اندازه معده یا برداشتن بخشی از روده که برای کمک به کاهش وزن و سایر اختلالات گوارشی است، میزان سطح موجود برای جذب مواد مغذی از جمله کلسیم را محدود می‌کند.

۴.     استروئیدها و سایر داروها

استفاده طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئید خوراکی یا تزریقی، مانند پردنیزون و کورتیزون، در روند بازسازی استخوان اختلال ایجاد می‌کند. پوکی استخوان همچنین با داروهایی که برای مبارزه یا پیشگیری از این بیماری‌ها و مشکلات استفاده می‌شود مرتبط است:

• تشنج
• رفلاکس معده
• سرطان
• رد پیوند

۵.     مشکلات پزشکی

خطر پوکی استخوان در افرادی که مشکلات پزشکی خاصی دارند بیشتر است، از جمله:

• بیماری سلیاک
• بیماری التهابی روده
• بیماری کلیه یا کبد
• سرطان
• مولتیپل میلوما
• روماتیسم مفصلی

۶.     انتخاب‌های سبک زندگی

برخی از عادات بد می‌توانند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند. به عنوان مثال:

• کم تحرکی؛ افرادی که زمان زیادی را در حالت نشسته می‌گذرانند، نسبت به افرادی که فعالیت بیشتری دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند. هر گونه ورزش و فعالیت‌های تحمل وزن که باعث تعادل و وضعیت بدنی خوب می‌شود به خصوص پیاده روی، دویدن، پریدن، رقصیدن و وزنه برداری برای استخوان‌های شما مفید است.
• مصرف زیاد الکل؛ مصرف زیاد و روزانه الکل خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
• مصرف تنباکو؛ نقش دقیق تنباکو در پوکی استخوان مشخص نیست، اما نشان داده شده است که مصرف تنباکو موجب ضعیف شدن استخوان‌ها می‌شود.

عوارض ناشی از پوکی استخوان

شکستگی استخوان، به ویژه در ستون فقرات یا لگن، جدی‌ترین عوارض پوکی استخوان است. شکستگی لگن اغلب در اثر زمین خوردن ایجاد می‌شود و می‌تواند منجر به ناتوانی و حتی افزایش خطر مرگ در سال اول پس از آسیب شود.

در برخی موارد، شکستگی استخوان در ستون فقرات ممکن است حتی بدون ضربه یا زمین خوردن و خود به خود رخ دهد. در واقع مهره‌ها تا حدی ضعیف می‌شوند که منجر به کمردرد، کاهش قد و حالت خمیده به جلو شود.

پوکی استخوان ممکن است تحرک را محدود کند، که اغلب منجر به احساس انزوا یا افسردگی می‌شود. علاوه بر این، بیست درصد از سالمندانی که دچار شکستگی لگن می‌شوند‌، در عرض یک سال به دلیل عوارض مربوط به خود استخوان شکسته یا جراحی برای ترمیم آن می‌میرند. بسیاری از بیماران به مراقبت طولانی مدت در منزل نیاز دارند.

پیشگیری از پوکی استخوان

تغذیه خوب و ورزش منظم برای حفظ سلامت استخوان‌های شما در طول زندگی ضروری است.

کلسیم

مردان و زنان ۱۸ تا ۵۰ ساله به ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم در روز نیاز دارند. زمانی که زنان ۵۰ ساله و مردان ۷۰ ساله می‌شوند، این مقدار روزانه به ۱۲۰۰ میلی گرم افزایش می‌یابد. منابع خوب کلسیم عبارتند از:

• لبنیات کم چرب
• سبزیجات با برگ سبز تیره
• ماهی سالمون کنسرو شده یا ساردین با استخوان
• محصولات سویا، مانند توفو
• غلات غنی شده با کلسیم و آب پرتقال

اگر دریافت کلسیم کافی از رژیم غذایی برایتان دشوار است، مصرف مکمل‌های کلسیم را در نظر بگیرید. اما کلسیم بیش از حد ممکن است موجب تشکیل سنگ کلیه شود. اگرچه هنوز مشخص نیست، برخی از کارشناسان معتقدند که کلسیم بیش از حد، به ویژه در مکمل‌ها، می‌تواند خطر بیماری قلبی را هم افزایش دهد. بنابراین توصیه می‌شود که کل کلسیم دریافتی از مکمل‌ها و رژیم غذایی ترکیبی، برای افراد بالای ۵۰ سال نباید بیش از ۲۰۰۰ میلی گرم در روز باشد.

ویتامین دی

ویتامین D توانایی بدن برای جذب کلسیم را بهبود می‌بخشد و از راه‌های دیگری هم موجب سلامت استخوان‌ها می‌شود. افراد می‌توانند مقداری از ویتامین D خود را از نور خورشید دریافت کنند، اما اگر در عرض جغرافیایی بالا زندگی می‌کنید، اگر در خانه هستید، یا اگر به طور منظم از کرم ضد آفتاب استفاده می‌کنید یا به دلیل خطر سرطان پوست از آفتاب دوری می‌کنید، ممکن است خورشید منبع خوبی برای شما نباشد.

منابع غذایی ویتامین D شامل روغن کبد ماهی، ماهی قزل‌آلا و سالمون است. امروزه بسیاری از انواع شیر و غلات با ویتامین D غنی شده‌اند. اکثر افراد به حداقل ۶۰۰ واحد بین المللی (IU) ویتامین D در روز نیاز دارند. این توصیه پس از ۷۰ سالگی به ۸۰۰ IU در روز افزایش می‌یابد.

افرادی که منابع دیگر ویتامین D را ندارند و به خصوص با قرار گرفتن در معرض نور خورشید محدود هستند ممکن است به مکمل نیاز داشته باشند. بیشتر محصولات مولتی ویتامین بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ واحد بین المللی ویتامین D دارند. تا ۴۰۰۰ واحد ویتامین D در روز برای اکثر افراد بی‌خطر است.

ورزش

ورزش به شما کمک می‌کند استخوان‌های قوی بسازید و روند تحلیل استخوان با سرعت بسیار کمتری پیش رود. در هر سنی که ورزش را شروع کنید برای استخوان‌های شما مفید خواهد بود، اما اگر در جوانی ورزش منظم را شروع کنید و در طول زندگی خود آن را ادامه دهید، بیشترین فواید را به دست خواهید آورد.

تمرینات قدرتی را با تمرینات تحمل وزن و تعادل ترکیب کنید. تمرینات قدرتی به تقویت عضلات و استخوان‌های بازوها و قسمت بالایی ستون فقرات شما کمک می‌کند. ورزش‌های تحمل وزن مانند پیاده‌روی، آهسته دویدن، بالا رفتن از پله، طناب زدن و اسکی عمدتاً روی استخوان‌های پاها، باسن و پایین ستون فقرات شما تأثیر می‌گذارد. همچنین تمرینات تعادلی مانند تای چی می‌تواند خطر افتادن شما را به خصوص با افزایش سن کاهش دهد.

بیشتر بخوانید: قرص کلسیم دی برای چیست؟

سخن پایانی

پوکی استخوان بیماری شایعی است که می‌تواند خطرناک باشد زیرا احتمال شکستگی استخوان را افزایش می دهد. بسیاری از افراد حتی نمی‌دانند که پوکی استخوان دارند تا زمانی که باعث شکستگی استخوان شود. بهترین راه برای جلوگیری از عوارض جدی این بیماری جدا از اصلاح سبک زندگی این است که به طور منظم برای انجام معاینات و چکاپ‌های روتین به پزشک مراجعه کنید. از او بپرسید که چه زمانی به آزمایش تراکم استخوان نیاز دارید و هر چند وقت یکبار باید آزمایش‌های بعدی برای نظارت بر سلامت استخوان خود انجام دهید. اگر سوال یا تجربه‌ای در مورد پوکی استخوان دارید با ما و دیگر خوانندگان در میان بگذارید.